Postojanje pravne države danas je gotovo nemoguće zamisliti bez ustavnog sudstva. Naime, sastavni dio principa pravne države predstavlja i tzv. „princip ustavnosti” koji označava jedinstvo i harmoničnost pravnog sistema u skladu sa ustavom.
U Bosni i Hercegovini se ustavno sudstvo javlja još 1963. godine, međutim, u današnjem vremenu, sa promjenama ustava i društvene situacije „ostalo je malo sličnosti sa prijašnjim republičkim ustavnim sudom”, te danas u BiH postoje tri ustavna suda:
- Ustavni sud BiH na nivou države,
- Ustavni sud Republike Srpske na nivou Republike Srpske i
- Ustavni sud Federacije BiH na nivou Federacije BiH.
Svaki od ovih sudova ima svoje specifične nadležnosti.
U nastavku teksta pričaću o mogućnosti obraćanja građana Ustavnom sudu Republike Srpske.
Ustavni sud Republike Srpske je ustanovljen Ustavom Srpske Republike Bosne i Hercegovine (danas Ustav Republike Srpske) 1992. godine. Počeo je sa radom 1994. godine, a okvir njegovog rada je definisan navedenim Ustavom i Zakonom o Ustavnom sudu, dok su određeni detalji razrađeni Poslovnikom o radu i Odlukom o organizaciji Ustavnog suda Republike Srpske.
Šta radi Ustavni sud Republike Srpske?
Ustavni sud „nije organ koji stvara Ustav ili zakon, već ih štiti, čuva njihovu autentičnost i superiornost”.
Ustavni sud Republike Srpske, prema Ustavu Republike Srpske obezbjeđuje zaštitu ustavnosti i zakonitosti. On, između ostalog, odlučuje o saglasnosti zakona, drugih propisa i opštih akata sa Ustavom i saglasnosti propisa i opštih akata sa zakonom.
Dakle, zakoni i drugi propisi ne smiju da budu suprotni Ustavu, niti niži propisi (kao što su npr. pravilnici ili poslovnici) ne smiju da budu u suprotnosti sa zakonom.
Ustavni sud takođe prati pojave od interesa za ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti, obavještava najviše ustavne organe Srpske o stanju i problemima u toj oblasti i daje im mišljenja i prijedloge za donošenje zakona i preduzimanje drugih mjera radi obezbjeđenja ustavnosti i zakonitosti i zaštite sloboda i prava građana, organizacija i zajednica.
Isto tako, Ustavni sud odlučuje o saglasnosti programa, statuta i drugih opštih akata političkih organizacija sa Ustavom i zakonom.
Ustavni sud može ocjenjivati ustavnost zakona i ustavnost i zakonitost propisa i opštih akata koji su prestali da važe, ako od prestanka važenja do pokretanja postupka nije proteklo više od jedne godine.
Ustavni sud ima i druge nadležnosti kao što su one vezane za zaštitu vitalnih interesa konstitutivnih naroda ili pitanja imuniteta.
O pitanjima iz svoje nadležnosti Ustavni sud odlučuje donošenjem odluke ili rješenja, koji moraju biti obrazloženi.
Odluke Ustavnog suda su opšteobavezne i izvršne na teritoriji Republike Srpske, a izvršenje odluka obezbjeđuje Vlada Srpske.
Ko se može obratiti Ustavnom sudu?
Svako može dati inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti pred Ustavnim sudom.
To znači da svi građani mogu da upute inicijativu za ocjenjivati ustavnosti i zakonitosti nekog akta.
Dakle, ako smatraš da određeni članovi u nekom zakonu nisu u skladu sa Ustavom Republike Srpske, ti kao pojedinac imaš pravo da daš inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti.
U slučaju davanja inicijative potrebno je da se Ustavnom sudu dostavi napisana inicijativa sa obrazloženjem zbog čega se smatra da npr. određeni zakon nije u skladu sa Ustavom ili zašto neki pravilnik nije u skladu sa zakonom i Ustavom.
Postupak pred Ustavnim sudom prijedlogom mogu pokrenuti, između ostalih:
- preduzeće,
- politička organizacija,
- odnosno udruženje građana i
- druga organizacija, ako je povrijeđeno njihovo pravo utvrđeno Ustavom ili zakonom.
Ustavni sud može i sam pokrenuti postupak za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti.
Pored navedenih, postupak pred Ustavnim sudom prijedlogom mogu pokrenuti:
- predsjednik Srpske,
- Narodna skupština,
- Vijeće naroda o pitanjima iz okvira Ustavom utvrđenih nadležnosti,
- Vlada Republike Srpske,
- Ustavni sud, ako se pitanje ustavnosti i zakonitosti postavi u postupku pred Ustavnim sudom,
- republički tužilac, ako se pitanje ustavnosti i zakonitosti postavi u radu tužilaštva,
- opština i grad, ako je povrijeđeno njihovo pravo utvrđeno Ustavom ili zakonom i
- organ koji je po Ustavu i zakonu ovlašćen da obustavi izvršenje propisa i drugog opšteg akta zbog njegove nesaglasnosti sa Ustavom i zakonom.
Kako odlučuje Ustavni sud?
Inicijativa za pokretanje postupka i prijedlog ovlašćenog predlagača evidentiraju se u pisarnici danom prijema u Ustavnom sudu, a za preporučene pošiljke i danom predaje pošti.
Kad su inicijativa ili prijedlog nerazumljivi, nepotpuni ili imaju druge nedostatke koji onemogućavaju postupanje po prijedlogu, odnosno inicijativi, Ustavni sud će zatražiti od inicijatora odnosno predlagača da u roku od 15 dana te nedostatke otkloni. Ako podnosilac inicijative, odnosno prijedloga, u ostavljenom roku ne otkloni nedostatke, Ustavni sud će odbaciti prijedlog, odnosno neće prihvatiti inicijativu.
Postupak za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti opšteg akta pokreće se prijedlogom ovlašćenog predlagača ili rješenjem o pokretanju postupka povodom podnesene ili sopstvene inicijative.
Ustavni sud, između ostalog, odlukom utvrđuje da zakon, drugi propis i opšti akt nije u saglasnosti, odnosno da u vrijeme važenja nije bio u saglasnosti sa Ustavom i utvrđuje da drugi propis i opšti akt nije u saglasnosti, odnosno da u vrijeme važenja nije bio u saglasnosti sa zakonom.
Ustavni sud rješenjem, između ostalog, pokreće postupak i obustavlja izvršenje pojedinačnog akta, odnosno radnje, ukida mjeru obustave ili odbacuje zahtjev za obustavu pojedinačnog akta ili radnje.
Kada Ustavni sud utvrdi da zakon, drugi propis ili opšti akt nije u saglasnosti sa Ustavom, taj zakon, drugi propis ili opšti akt, odnosno njegove odredbe koje nisu u saglasnosti sa Ustavom, prestaju da važe danom objavljivanja odluke Ustavnog suda.
Učesnici u postupku pred Ustavnim sudom snose svoje troškove, a u njemu se ne plaća taksa. Rad suda je javan, i Ustavni sud objavljuje donesene odluke na svom sajtu.
U Ustavnom sudu su u službenoj upotrebi jezici konstitutivnih naroda, a službena pisma su ćirilica i latinica.
Zakoni, drugi propisi i opšti akti koji na osnovu odluke Ustavnog suda prestaju da važe, ne mogu se primjenjivati na odnose koji su nastali prije dana objavljivanja odluke, ako do toga dana nisu pravosnažno riješeni.
Propisi i drugi opšti akti doneseni za izvršenje zakona, propisa i drugih opštih akata, koji su na osnovu odluke Ustavnog suda prestali da važe, neće se primjenjivati od dana objavljivanja odluke, ako iz odluke proizlazi da ti akti nisu u saglasnosti sa Ustavom ili zakonom.
Izvršavanje pravosnažnih pojedinačnih akata, donesenih na osnovu propisa koji se više ne mogu primjenjivati, ne može se dozvoliti niti sprovesti, a ako je izvršenje početo, biće obustavljeno.
Izvori; za više o ovoj temi vidjeti:
Ustav Republike Srpske, [Službeni glasnik Republike Srpske, brojevi 21/1992, 28/1994, 8/1996, 13/1996, 15/1996, 16/1996, 21/1996, 21/2002, 31/2002, 31/2003, 98/2003 i 115/2005]
Zakon o Ustavnom sudu Republike Srpske, [Službeni glasnik Republike Srpske, brojevi 104/2011 i 92/2012]
Poslovnik o radu Ustavnog suda Republike Srpske, [Službeni glasnik Republike Srpske, brojevi 114/2012, 29/2013 i 90/2014]
Nedim Ademović, Joseph Marko, Goran Marković, Ustavno pravo Bosne i Hercegovine, [Fondacija Konrad Adenauer e. V. Predstavništvo u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: 2012]
Dejan Lučka, Priručnik za pravnu zaštitu životne sredine u Bosni i Hercegovini, [Banjalučki centar za ljudska prava, Banja Luka: 2022]
Mile Dmičić, Ustavno pravo – dopuna osnovnoj literaturi, [Pravni fakultet Univerziteta u Banjoj Luci, Uprava za policijsko obrazovanje Banja Luka, Banja Luka: 2011]
Mile Dmičić i Miodrag Simović, Zbirka odluka ustavnog suda Republike Srpske 1994-2004, [Ustavni sud Republike Srpske, Banja Luka: 2005]
Tekst je nastao zahvaljujući podršci od strane European Endowment for Democracy.
Naslovna fotografija: Tabla – Ustavni sud, [Autor: Dejan Lučka]
Tekst je preuzet sa sajta Dejana Lučke sa adrese: https://dejanlucka.com/kako-se-gradjanin-moze-obratiti-ustavnom-sudu/
