Građani, njihove organizacije odnosno njihova udruženja u Republici Srpskoj mogu pisati zakone i slati ih u Narodnu skupštinu na razmatranje. Međutim, potrebno je da se prođu određeni koraci i ispoštuju određene procedure. U ovom tekstu ću objasniti na koji konkretno način se to može uraditi.
Zakonodonosilački proces u širem smislu započinje izradom zakona i njegovim dostavljanjem nadležnom parlamentu. U tom pogledu, generalno se mogu razlikovati:
- predlaganje zakona i
- iniciranje donošenja zakona.
Predlaganje zakona predstavlja ovlašćenje striktno određenih subjekata u okviru sistema vlasti i određenog broja birača u vezi sa donošenjem novog ili izmjenom postojećih zakona.
Inicijativa za donošenje zakona predstavlja put kojim prevashodno građani i njihove organizacije mogu da iniciraju donošenje novog ili izmjenu postojećih zakona. Inicijativa je po subjektima koji imaju aktivnu legitimaciju šire postavljena od prava na predlaganje zakona i ona je jedna vrsta ostvarivanja prava građana da se obraćaju vlastima.
Predlaganje zakona
Pravo predlaganja zakona, drugih propisa i opštih akata imaju:
- narodni poslanici u Narodnoj skupštini Republike Srpske,
- predsjednik Republike Srpske,
- Vlada Republike Srpske
- i najmanje tri hiljade birača.
Kada su u pitanju narodni poslanici, predsjednik i Vlada Republike Srpske situacija je jasna. Oni mogu predložiti zakon o kome onda Narodna skupština treba da odlučuje prema propisanoj proceduri.
Međutim, i građani kroz građansku inicijativu, odnosno najmanje tri hiljade birača, takođe imaju pravo da predlože donošenje određenog zakona.
Pa kako se to radi?
↓
Put kroz građansku inicijativu
Građanska inicijativa je jedan od oblika neposrednog i slobodnog izjašnjavanja građana, odnosno neposredne demokratije u okviru pravnog sistema Republike Srpske. U njoj građani učestvuju potpisivanjem odgovarajućeg prijedloga, a pravo učestvovanja u građanskoj inicijativi imaju oni građani koji imaju biračko pravo. Biračko pravo u Bosni i Hercegovini se stiče sa navršenih osamnaest godina života, te svaki državljanin Republike Srpske/Bosne i Hercegovine sa navršenih 18 godina života ima pravo da glasa i da bude izabran, kao i da učestvuje u građanskoj inicijativi.
Na radnje, akte, podneske i ostale spise u vezi sa sprovođenjem i ostvarivanjem građanske inicijative ne plaćaju se takse.
Građani radi ostvarivanja građanske inicijative treba da obrazuju inicijativni odbor od najmanje tri člana koji imaju biračko pravo.
Kada se građanskom inicijativom traži promjena zakona lista potpisnika inicijative mora da sadrži najmanje 3000 potpisa građana.
Prijedlog za promjenu ili donošenje zakona mora biti sačinjen tako da se iz njega jasno vide pravci promjena, odnosno rješenja o kojima nadležni organ treba da se izjasni. Ovaj prijedlog potpisuju članovi inicijativnog odbora. Takođe, prijedlog za promjenu ili donošenje zakona mora biti sačinjen u skladu sa Poslovnikom Narodne skupštine.
Inicijativni odbor dostavlja prijedlog organu nadležnom za donošenje akta, odnosno za rješavanje o pitanju na koji se prijedlog odnosi, radi obavještenja da se za taj prijedlog prikupljaju potpisi. Nadležni organ potvrđuje prijem prijedloga za koji se prikupljaju potpisi na prvoj stranici teksta prijedloga i ovjerava svaku stranicu teksta prijedloga u onolikom broju kopija koliko podnese inicijativni odbor.
Inicijativni odbor prijavljuje prikupljanje potpisa Ministarstvu unutrašnjih poslova, odnosno njegovoj organizacionoj jedinici u jedinici lokalne samouprave na čijoj će se teritoriji prikupljati potpisi, najkasnije tri dana prije početka prikupljanja potpisa.
U prijavi se navode: naziv organa kome je podnijet prijedlog za koji se prikupljaju potpisi i prijemni broj pod kojim je taj prijedlog zaveden, mjesto, vrijeme i način prikupljanja potpisa, lični podaci lica koja će prikupljati potpise i mjere koje će inicijativni odbor preduzeti radi sprečavanja eventualnih zloupotreba u vezi s prikupljanjem potpisa. Prijavu potpisuju članovi inicijativnog odbora, odnosno članovi odbora koji će prikupljati potpise.
Lista potpisnika građanske inicijative sadrži:
- naznačenje prijedloga za koji se prikupljaju potpisi s prijemnim brojem nadležnog organa,
- podatke o potpisnicima inicijative, koji se upisuju u sljedeće rubrike: redni broj potpisnika građanske inicijative, lično ime potpisnika inicijative (koje se ispisuje čitkim štampanim slovima i potvrđuje njegovim svojeručnim potpisom), adresa potpisnika inicijative, jedinstveni matični broj potpisnika inicijative, registarski broj lične karte potpisnika inicijative,
- datum i mjesto prikupljanja potpisa,
- izjavu inicijativnog odbora, odnosno odbora koji je prikupljao potpise da svi potpisnici na listi imaju pravo učestvovanja u građanskoj inicijativi u skladu sa zakonom i da su se samo jednom potpisali na listi, kao i napomenu o eventualnom povlačenju potpisa građanina i
- potpise članova inicijativnog odbora, odnosno odbora koji je prikupljao potpise.
Prikupljanje potpisa građana koji učestvuju u građanskoj inicijativi traje najduže sedam dana, računajući od dana koji je u prijavi Ministarstvu unutrašnjih poslova označen kao početni dan prikupljanja potpisa.
Građanin se može samo jednom potpisati na listi potpisnika građanske inicijative. Građanin može svoj potpis povući do isteka posljednjeg dana određenog za prikupljanje potpisa.
Na mjestu gdje se prikupljaju potpisi, tekst prijedloga za koji se prikupljaju potpisi, ovjeren od nadležnog organa i označen njegovim prijemnim brojem, mora biti istaknut tako da bude dostupan građanima.
Inicijativni odbor dostavlja listu potpisnika građanske inicijative nadležnom organu.
Nadležni organ provjerava da li je lista potpisnika građanske inicijative sačinjena u skladu s odredbamaZakona o referendumu i građanskoj inicijativi i da li je prikupljen potreban broj potpisa, pri čemu razmatra i eventualne primjedbe građana na postupak prikupljanja potpisa.
Kad je lista potpisnika građanske inicijative sačinjena u skladu s odredbama odredbamaZakona o referendumu i građanskoj inicijativi, a prikupljen je potreban broj potpisa, nadležni organ dužan je da o prijedlogu za koji su prikupljeni potpisi odluči na način i po postupku utvrđenom Ustavom i zakonom, odnosno odgovarajućim statutom ili poslovnikom.
Inicijativa za donošenje zakona
Inicijativu za donošenje zakona Narodnoj skupštini Republike Srpske mogu dati:
- skupštine opština i gradova,
- privredna društva,
- političke i druge organizacije,
- udruženja
- i građani.
Dakle, svi građani i njihova udruženja mogu da iniciraju donošenje određenog zakona.
Inicijativa za donošenje zakona podnosi se predsjedniku Narodne skupštine.
Nakon toga predsjednik Narodne skupštine je dostavlja: nadležnom radnom tijelu, Zakonodavnom odboru i Vladi Republike Srpske. Nadležno radno tijelo i Vlada dužni su da u roku od 90 dana dostave mišljenje o navedenoj inicijativi.
Poslije pribavljenih mišljenja Vlade i nadležnog radnog tijela, Zakonodavni odbor, u daljem roku od 90 dana, odlučuje o inicijativi.
Ako Zakonodavni odbor smatra da je inicijativa osnovana, predložiće Narodnoj skupštini da se donese odluka o načinu na koji će se izraditi i podnijeti nacrt, odnosno prijedlog zakona.
O stavovima povodom inicijative obavještava se podnosilac inicijative.
Na šta treba da se obrati pažnja?
Pri pisanju određenog zakona veoma je bitno znati odakle izvire pravna osnova za njihovo donošenje. Pravnu osnovu nalazimo u Ustavu Republike Srpske, u kome se Narodnoj skupštini daje ovlašćenje da donosi zakone iz svoje nadležnosti.
Pored Ustava veoma je značajan i Zakon o referendumu i građanskoj inicijativi koji propisuje način ostvarivanja građanske inicijative.
Veoma bitan za sam zakonodonosilački proces je i Poslovnik Narodne skupštine u kome je detaljno opisana parlamentarna procedura donošenja zakona.
Ništa manje nisu bitna ni pravila nomotehnike, odnosno pravila za stvaranje pravnih propisa u kojima je određeno kako se tehnički piše zakon, koja je njegova struktura, šta su član, stav, alineja itd.
Pravilima za izradu zakona i drugih propisa Republike Srpske uređuju se načela i pravna tehnika za izradu zakona, struktura i sistematika propisa, struktura i sadržaj obrazloženja; normativni oblik, jezik, stil i način pisanja propisa itd. Ona su naročito značajna jer se budući zakon mora napisati u skladu sa njima.
Izvori; Za više informacija vidjeti:
Ustav Republike Srpske, [Službeni glasnik Republike Srpske, brojevi 21/1992, 28/1994, 8/1996, 13/1996, 15/1996, 16/1996, 21/1996, 21/2002, 31/2002, 31/2003, 98/2003 i 115/2005]
Закон о референдуму и грађанској иницијативи, [Службени гласник Републике Српске, бројеви 42/2010 и 46/2010]
Пословник Народне скупштине Републике Српске, [Службени гласник Републике Српске, број 66/2020]
Pravila za izradu zakona i drugih propisa Republike Srpske, [Službeni glasnik Republike Srpske, broj 24/2014]
Izborni zakon Bosne i Hercegovine, [Službeni glasnik Bosne i Hercegovine, brojevi 23/2001, 7/2002, 9/2002, 20/2002, 25/2002, 4/2004, 20/2004, 25/2005, 77/2005, 11/2006, 24/2006, 33/2008, 37/2008, 32/2010, 48/2011, 63/2011, 18/2013, 7/2014, 31/2016, 54/2017, 41/2020, 38/2022, 51/2022 i 67/2022]
Izborni zakon Republike Srpske, [Službeni glasnik Republike Srpske, brojevi 34/2002, 35/2003, 24/2004, 101/2004, 19/2005, 24/2012, 94/2012, 109/2012, 45/2018 i 18/2020]
Dejan Lučka, Priručnik za pravnu zaštitu životne sredine u Bosni i Hercegovini, [Banjalučki centar za ljudska prava, Banja Luka: 2022]
Tekst je nastao zahvaljujući podršci od strane European Endowment for Democracy.
Naslovna fotografija: Person Writing on White Paper, [Autor: Leeloo Thefirst, fotografija preuzeta sa: Pexels]
Tekst je preuzet sa sajta Dejana Lučke sa adrese: https://dejanlucka.com/kako-mozes-kao-pojedinac-inicirati-donosenje-zakona/
